بررسی مواجهه کلینی و صدوق با روایات مربوط به اراده خدا

ثقة‌الاسلام کلینی و شیخ صدوق، دو محدث بزرگ امامیه و صاحب دو اثر گران‌سنگ حدیثی الاصول من الکافی و التوحید، هر کدام میراث‌برِ جریانی از تاریخ حدیث و کلام روایی امامیه هستند که بر پایه الگو و نظام معرفتی خویش، روایات مرتبط با اراده خداوند را گزینش و تبویب کرده‌اند. نقاط اشتراک نظر این دو محدث عظیم‌الشأن همانند حدوث اراده، صفت فعل بودن، حتمی و غیرحتمی بودن و پوشش عالم تکوین و تشریع و... اگرچه فراوان است، اما بارزترین نقطه افتراق شیخ صدوق و کلینی، در نحوه ارائه مضامینِ دیگریِ از مطالبِ مرتبط با اراده خداوند، هم‌چون مراتب فعل الهی است. کلینی اگرچه بر حسب روایاتی به ذومرتبه بودن فعل خداوند معتقد است، اما شیخ صدوق همین مضامین را احتمالاً از آن رو که قرابتی با جبر در افعال دارد، نقل نکرده و وجهه همتِ خویش را بیان نقشِ الهی در مشیتِ آدمی، و نشان دادن عمومیت و شمول اراده و مشیت خداوند قرار داده است.

---